Rentmeesterschap

In eerdere columns over de kern van het christendemocratisch gedachtegoed heb ik vaak het begrip ‘rentmeesterschap’ genoemd als uitgangspunt en leidraad voor onze politieke reactie op de klimaat- en biodiversiteitscrisis. Toch heb ik dit begrip nu doorgestreept.

Ook begrippen hebben wortels. De geschiedenis van ‘rentmeesterschap’ is lang en complex. Zij gaat terug op de antropologie waarin de mens als beeld van God begenadigd is met de rede, de vrije wil en het beheer (dominium) van de aarde. Een antropologie die het unieke van de mens en de menselijke natuur vat in de gedachte dat mensen geschapen zijn in imagine Dei.

In de vroegmoderne tijd liepen de theologische gemoederen over de betekenis van Genesis 1:26 hoog op. Die haarkloverij, hoe fascinerend ook, laat ik hier rusten. Dominant werd algauw de gedachte dat de mens heerschappij heeft over de aarde, dat de aarde zijn eigendom is, dat hij meester is over de natuur. Weliswaar een meester die zijn eigendom verantwoordelijk moet beheren, maar wel een meester verheven boven (en bijgevolg steeds minder verbonden met) land en natuur.

Ideeën en woorden doen ertoe. Het begrip ‘rentmeesterschap’ heeft ons denken over de relatie met de aarde op een verkeerd spoor gezet. Het scheidt ons van, en verheft ons boven, de natuur. De natuur staat ons ten dienste; zij kan worden onderworpen en geëxploiteerd. Deze antropocentrische visie op de relatie tussen mensheid en aarde heeft desastreuze ecologische gevolgen. In het internationaal recht wordt in deze jaren de gedachte ontwikkeld – ook gesteund in Laudato Si’ – dat wij mensen gestraft moeten kunnen worden voor ‘ecocide’: de vernietiging en ontwrichting van de aarde en haar ecosystemen.

Ik denk aan de fresco’s in Assisi. Franciscus communiceert met broeder vogel en zuster aarde. De huidige klimaatcrisis vraagt om een herijking van de christendemocratische visie op onze relatie met de natuur; om een visie waarin de mens haar plaats kent vanuit de verbinding met en gelijkwaardigheid aan de natuur.

Met de onhoudbaarheid van de antropocentrische visie op de natuur komt de onhoudbaarheid van het begrip ‘rentmeesterschap’. Het staat de christendemocratie en haar denken over de aanpak van de klimaatcrisis in de weg. De natuur – waarvan de mens immers deel uitmaakt – moet in ons denken centraal staan: van rentmeesterschap naar een ecocentrische benadering. In onze relatie tot de natuur moeten wij van de ethiek en politiek van het (rent) meesterschap bewegen naar die van de caritas: de zorg om zuster aarde.

© 2009-2025 Uitgeverij Boom Amsterdam
ISSN 0167-9155

De artikelen uit de (online)tijdschriften van Uitgeverij Boom zijn auteursrechtelijk beschermd. U kunt er natuurlijk uit citeren (voorzien van een bronvermelding) maar voor reproductie in welke vorm dan ook moet toestemming aan de uitgever worden gevraagd:

Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch door fotokopieën, opnamen of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikelen 16h t/m 16m Auteurswet 1912 jo. Besluit van 27 november 2002, Stb 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoeding te voldoen aan de Stichting Reprorecht te Hoofddorp (postbus 3060, 2130 KB, www.reprorecht.nl) of contact op te nemen met de uitgever voor het treffen van een rechtstreekse regeling in de zin van art. 16l, vijfde lid, Auteurswet 1912. Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16, Auteurswet 1912) kan men zich wenden tot de Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten, postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.cedar.nl/pro).

No part of this book may be reproduced in any way whatsoever without the written permission of the publisher.