Emoties en ratio

Vanuit de wetenschap en de politiek wordt hier soms met ongeloof naar gekeken. Het gebrek aan rationaliteit is immers bijna stuitend. Het lijkt wel een omgekeerd evenredig verband: hoe meer kennis en wetenschap er gepresenteerd wordt, hoe aantrekkelijker het is om in complotten te geloven. En hoe meer er verteld wordt over verschillen binnen subgroepen in de samenleving (gelovigen, ongevaccineerden), hoe hardnekkiger het stereotype met bijbehorende negatieve lading uitgevent wordt. Mensen willen en kunnen blijkbaar niet louter rationeel handelen of oordelen.

Ratio en intuïtie, verstand en gevoel zijn nauw met elkaar verbonden. Beide menselijke functies zijn noodzakelijk om ons te verhouden tot onszelf en tot de wereld om ons heen. Beide functies vertellen ons ook iets over die wereld wat anders onervaren blijft. Emoties waarschuwen ons voor gevaar, voeden onze verbinding met anderen, dragen ons ook door moeilijke tijden. Emoties zijn rationeel op hun eigen wijze: angst ontstaat gewoonlijk als er echt gevaar dreigt, blijdschap groeit als we iets bereikt hebben, schaamte is verbonden met iets wat we niet willen of mogen, en hoop is meestal gestoeld op iets wat we eerder geleerd hebben. Emoties hebben dus een sterke cognitieve kant; ze bevatten kennis over de werkelijkheid. Emoties zonder rationele grond ervaren we als ongepast of overdreven, in sommige gevallen zelfs als pathologisch. De ratio op haar beurt is ook geen geïsoleerde functie. Rationele afwegingen worden gevoed door emoties en intuïtie. Als die niet met elkaar in evenwicht zijn, verliest de ratio haar overtuigingskracht. We kennen allemaal de voorbeelden waarvan we zeggen: het klopt wel, maar het deugt niet. Puur rationeel is iets dan geoorloofd, maar onze intuïtie waarschuwt.

Mensen functioneren in het algemeen het best als hun cognitieve, hun affectieve en hun gedragsmatige kant met elkaar corresponderen en in evenwicht zijn. Te grote nadruk op rationele argumenten in politiek en samenleving werkt in de hand dat mensen elders puur vanuit hun emoties gaan redeneren in karikaturen en irrationele tegenstellingen. Als we dat niet willen moeten we zelf ook op zoek naar de balans tussen ratio en intuïtie.

© 2009-2025 Uitgeverij Boom Amsterdam
ISSN 0167-9155

De artikelen uit de (online)tijdschriften van Uitgeverij Boom zijn auteursrechtelijk beschermd. U kunt er natuurlijk uit citeren (voorzien van een bronvermelding) maar voor reproductie in welke vorm dan ook moet toestemming aan de uitgever worden gevraagd:

Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch door fotokopieën, opnamen of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikelen 16h t/m 16m Auteurswet 1912 jo. Besluit van 27 november 2002, Stb 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoeding te voldoen aan de Stichting Reprorecht te Hoofddorp (postbus 3060, 2130 KB, www.reprorecht.nl) of contact op te nemen met de uitgever voor het treffen van een rechtstreekse regeling in de zin van art. 16l, vijfde lid, Auteurswet 1912. Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16, Auteurswet 1912) kan men zich wenden tot de Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten, postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.cedar.nl/pro).

No part of this book may be reproduced in any way whatsoever without the written permission of the publisher.