Een naakte man in een schoenenwinkel?

Dirk De Wachter

Borderline times. Het einde van de normaliteit

LannooCampus | 2012 | 294 pp. | € 19,99 | ISBN 109020996762

De vraag is wat dit soort berichtjes allemaal te betekenen hebben. Zou het er bij eentje blijven, dan betekent het niet zo veel. Maar kijk eens. Bericht (‘Naakte man ontvlucht Buckingham Palace’),2 na bericht (‘Naakte man zorgt voor opschudding in Breda’),3 na bericht (‘Naakte man valt door plafond vrouwentoilet en bijt in oor’)4 bereikt ons. En in al deze berichten wordt verhaald over naakte mannen die dingetjes doen. Dan betekent het wellicht toch wat. Want echt normaal kan dat allemaal toch niet wezen? En wat zegt dit alles over onze samenleving? Tijd voor een boek dus, dat dat allemaal gewoon netjes kan verklaren. Zoals het laatste boek van Vlaams psychiater, psychotherapeut en publicist Dirk De Wachter: Borderline times. Het einde van de normaliteit.

***

Dit meesterlijk geschreven boek ‘voert de lezer mee op een observatietocht zoals dat ook in een therapie gebeurt’ (p. 21). Het heeft als doel te beschrijven en te analyseren of niet een persoon, maar de (Belgische, maar ook voorbeelden uit andere landen passeren de revue, dus laten we het houden op de westerse) maatschappij als geheel borderline heeft. Er zijn negen criteria voor deze maatschappelijke conditie: van impulsiviteit tot affectlabiliteit, van paranoia tot automutilatie en suïcidaliteit, van verlatingsangst tot instabiele relaties, en van onaangepaste agressie tot identiteitsstoornissen. En laten we vooral de laatste niet vergeten: gevoelens van zinloosheid en leegte. Van belang is overigens dat, net als bij een echte psychiatrische diagnose, een samenleving niet op alle criteria hoeft te scoren om als borderlinemaatschappij uit de bus te rollen. Een stuk of vijfja’tjes is ruimschoots voldoende. De Wachter structureert zijn boek, dat overigens niet uitblinkt in conceptuele spaarzaamheid, aan de hand van deze negen criteria. En hij somt per criterium het (min of meer) empirische bewijs op en verklaart (soms) waarom een bepaald borderlinecriterium tegenwoordig opspeelt.

De redenering gaat als volgt. In westerse samenlevingen voltrekken zich grote processen en veranderingen, zoals individualisering, verstedelijking en detraditionalisering uit de aloude knellende traditionele banden. Enerzijds willen mensen in deze veranderende samenlevingen wel voldoen aan die nieuwe eisen. Ze willen wel een echt individu zijn. Ze willen wel leven als een zelfstandige grootstedeling. Ze willen niet langer als een of andere burgerman vastzitten in een doorzonwoning, met een vrouw, twee kinderen, een labrador en een Opel. Maar ze zijn anderzijds ook mensen. Die hunkeren naar genegenheid en geborgenheid. Die bang zijn verlaten te worden. Die zich willen verhouden tot anderen. Die de eenzaamheid vrezen als nooit tevoren.

In deze westerse samenlevingen is, na het verdwijnen van de grote verhalen, het consumeren het enige wat nog overblijft. Mensen consumeren alles, zo is de portee van het boek. Van modeartikelen en lifestyle-items, tot relaties, huwelijken, en seks. En alles is van een extreem voorbijgaande aard. Zolang het leuk is, wordt het volgehouden. Maar komt er maar de lichtste tegenslag in je relatie? Is de romantiek eventjes ver te zoeken? Dan stopt de hedonistisch ingestelde (vooral jongere) medemens ermee. Subiet.

De gevolgen van deze borderlinesamenleving laten zich raden. Hype volgt op hype. Van enige diepgang is nauwelijks meer sprake. En men ervaart een enorme zinloosheid en leegte. En natuurlijk zijn er ook verliezers binnen dergelijke maatschappijen. Denk bijvoorbeeld eens aan al die mensen die in een dergelijke door consumptie gedreven maatschappijen niet kunnen meekomen, bijvoorbeeld omdat ze daarvoor de middelen niet hebben. Deze mensen voelen zich machteloos. Verworpen. Wat niet zelden resulteert in allerlei vormen van geweld. Het gebruik van verdovende middelen. Automutilatie. Zelfmoord. Nee, echt gezellig wil dit boek ook niet worden. Het boek maakt veelvuldig gebruik van (literair) werk van Houellebecq, en van het werk van Verhaeghe, en resoneert sterk met het werk van niet al te optimistisch ingestelde sociologen als Robert Bellah en Amitai Etzioni. Toch wil De Wachter niet te boek staan als een pessimist, zo schrijft hij in de inleidende pagina’s van zijn boek. De laatste hoofdstukken gaan dan ook over de vraag of er nog hoop is voor met borderline gediagnosticeerde maatschappijen. Mensen zijn namelijk zinzoekende mensen. Sociale mensen bovendien. En zoeken zelf naar wegen uit het moeras van het onbehagen. Met kleine, realistische initiatieven. ‘In kleine hoekjes’ (p. 266) van de samenleving.

***

De Wachter wil uitdrukkelijk niet versleten worden voor pessimist, maar hij is het wel. Dingen veranderen in westerse samenlevingen, en hebben hun weerslag op mensen. Maar dat betekent uiteraard niet dat de processen die hij aandraagt automatisch moeten leiden tot een collectieve psychiatrische stoornis. En dat doet het natuurlijk ook niet. Niet alleen niet in de ‘kleine hoekjes’, maar ook niet onder grote groepen in westerse samenlevingen. Er is immers genoeg onderzoek dat bijvoorbeeld laat zien dat de hele westerse goegemeente heden ten dage eigenlijk heel gelukkig is.5 Er is genoeg onderzoek dat laat zien dat mensen helemaal niet vervallen in gevoelens van zinloosheid na het wegvallen van de kerk als zingevend kader, maar dat er heel wat mensen zijn die zin en betekenis ontlenen aan het alternatieve spirituele circuit.6 Sterker nog: er is ook onderzoek dat laat zien dat mensen, zodra ze verlost zijn van de traditionele zingevende kaders, helemaal geen identiteitsstoornissen ontwikkelen, maar juist eerder aan zichzelf gaan werken, verdieping zoeken, en zelfs toleranter worden.7 De Wachter heeft een boek geschreven dat zeker aantrekkelijk is voor mensen die zich zorgen maken over de koers van de maatschappij. En voor mensen die denken dat al die berichtjes op internet over naakte mannen die dingetjes doen staan voor iets groters. Voor iets ergs. Maar zelf kijk ik daar iets nuchterder tegenaan: dat er toevallig een paar naakte lieden in het nieuws zijn geweest, betekent natuurlijk helemaal niets voor ons allen. En trouwens, die naakte man met die forel en die schoenverkoper zijn ook gewoon weer netjes vrienden.8

© 2009-2025 Uitgeverij Boom Amsterdam
ISSN 0167-9155

De artikelen uit de (online)tijdschriften van Uitgeverij Boom zijn auteursrechtelijk beschermd. U kunt er natuurlijk uit citeren (voorzien van een bronvermelding) maar voor reproductie in welke vorm dan ook moet toestemming aan de uitgever worden gevraagd:

Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch door fotokopieën, opnamen of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikelen 16h t/m 16m Auteurswet 1912 jo. Besluit van 27 november 2002, Stb 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoeding te voldoen aan de Stichting Reprorecht te Hoofddorp (postbus 3060, 2130 KB, www.reprorecht.nl) of contact op te nemen met de uitgever voor het treffen van een rechtstreekse regeling in de zin van art. 16l, vijfde lid, Auteurswet 1912. Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16, Auteurswet 1912) kan men zich wenden tot de Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten, postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.cedar.nl/pro).

No part of this book may be reproduced in any way whatsoever without the written permission of the publisher.