Narcistische verleiding
Samenvatting
De gebeurtenissen in de wereld geven het gevoel dat we teruggeslingerd worden in de tijd. We meenden in een hoogontwikkelde maatschappij te leven waar we maximale controle hebben over ons eigen leven en over de sociale werkelijkheid. Voortschrijdend inzicht in het algemeen en technische ontwikkelingen in het bijzonder maakten ons in eigen beleving immuun voor oorlog, ziekte en ander ongerief uit vroeger eeuwen. Niets blijkt minder waar nu we met een epidemie van meerdere jaren geconfronteerd zijn en elders in Europa legers en bommen dood en verderf zaaien.
Ook het denken over leiderschap wordt hiermee uitgedaagd. Waar in het verleden onderzoek naar leiderschap zich veelal concentreerde op de eigenschappen van sterke leiders van nature – in de hoop die te kunnen ontwikkelen bij minder bedeelde leiders en zo effectief leiderschap te versterken –, lag de laatste decennia de nadruk op wederkerigheid in leiderschap. Leiderschap moet de leider gegund worden door de volgers, en leiderschap is een dynamische uitwisseling tussen leider en groep. Sterke, effectieve leiders zijn daarmee contextgebonden geworden, en afhankelijk van de relatie met hun volgers. Niet langer ging het om de eigenschappen van de sterke leiders op zich, maar om hun vermogen zich te verbinden en perspectief te bieden.
Dit denken was plausibel totdat we geconfronteerd werden met een leider die letterlijk de wereld naar zijn hand zet om aan zijn wensen tegemoet te komen. Die wensen hebben een historisch-(geo)politieke dimensie, maar nadrukkelijk ook een psychologische. Het is angstaanjagend én indrukwekkend hoe een onbegrensd ego primitieve verlangens naar almacht uitvent en voedt. Het narcistische streven om het middelpunt van ieders heelal te vormen is ongekend krachtig; jarenlange minutieuze voorbereidingen en strategische zetten getuigen daarvan. Niets mag zijn streven in de weg staan. En het is blijkbaar overtuigend: deze leider heeft volgers die bereid zijn zichzelf en al het andere op te offeren om zijn streven werkelijkheid te maken.
Het verlichte moderne denken over leiderschap als een relationeel verschijnsel blijkt maar een dun laagje te vormen. Daaronder huist nog steeds de wrede wereld van leiderschap dat vooral ten dienste komt aan de leider zelf, in plaats van aan de ander. In termen van effectiviteit en voorspelbaarheid scoort deze oervorm van leiderschap overigens goed: niets zo effectief en voorspelbaar als dergelijke leiders die schaamteloosheid verbinden met egocentrisme. Effectiviteit zonder normen en waarden toont de mens in al zijn grenzeloze kilheid. We zullen ons voortdurend moeten blijven inspannen om dat onder ogen te zien én daartegenover moedig aan het ideaal van goedheid en rechtvaardigheid te blijven vasthouden.
© 2009-2025 Uitgeverij Boom Amsterdam
ISSN 0167-9155
De artikelen uit de (online)tijdschriften van Uitgeverij Boom zijn auteursrechtelijk beschermd. U kunt er natuurlijk uit citeren (voorzien van een bronvermelding) maar voor reproductie in welke vorm dan ook moet toestemming aan de uitgever worden gevraagd:
Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch door fotokopieën, opnamen of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.
Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikelen 16h t/m 16m Auteurswet 1912 jo. Besluit van 27 november 2002, Stb 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoeding te voldoen aan de Stichting Reprorecht te Hoofddorp (postbus 3060, 2130 KB, www.reprorecht.nl) of contact op te nemen met de uitgever voor het treffen van een rechtstreekse regeling in de zin van art. 16l, vijfde lid, Auteurswet 1912.
Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16, Auteurswet 1912) kan men zich wenden tot de Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten, postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.cedar.nl/pro).
No part of this book may be reproduced in any way whatsoever without the written permission of the publisher.