De feministische strijd in de kunsten

En nee, het is niet dat ze er niet zijn. En het is ook echt niet zo dat vrouwen minder talent hebben. Geen sprake van. Veertig(!) jaar geleden herschreven Rozsika Parker en Griselda Pollock met het standaardwerk Old mistresses. Women, art and ideology de kunstgeschiedenis. Daarbij slaan ze Vincent van Gogh en Pablo Picasso over. In plaats daarvan bespreken ze de Italiaanse Artemisia Gentileschi (1593-ca. 1656) of de Nederlandse Rachel Ruysch (1664-1750).

De Volkskrant interviewde afgelopen oktober Pollock over de positie van vrouwen in de kunst.1 De feministische kunsthistorica is de 70 voorbij maar toont zich onverminderd strijdbaar. ‘Musea en kunsthistorici hebben het bestaan van vrouwelijke kunstenaars ontkend door hen niet aan te kopen, niet te laten zien en niet over hen te schrijven.’ Dat is erg, omdat we de wereld dan alleen maar te zien krijgen door de ogen van mannen: ‘Als we nooit de kans krijgen om de wereld te zien door de ogen en ervaringen van mensen die zwart zijn, queer, uit de arbeidersklasse zijn of een beperking hebben, krijgen we een vertekend beeld, en dat voedt racisme en ongelijkheid.’

Nederlandse musea proberen een inhaalslag te maken. In verschillende musea zijn exposities te zien waarin een vrouwelijke kunstenaar of een vrouw als thema centraal staat. Museum Catharijneconvent in Utrecht heeft een tentoonstelling gebouwd rond Maria Magdalena. De expositie is eigenlijk een soort ontdekkingstocht naar wie deze voor Jezus zo belangrijke vrouw eigenlijk was: een zondige prostituee, een onderdanige vrouw die Jezus volgde, of een sterke autonome vrouw die haar eigen weg koos?

In de tentoongestelde werken zien we die uitersten terug. De schilder Marlene Dumas beeldt Maria Magdalena wat schuchter af. Zeker, ze trekt haar rok omhoog, waarmee ook Dumas speelt met de suggestie dat ze een prostituee was, maar haar blik verraadt verlegenheid. Bij de foto’s van de Amerikaanse fotograaf David LaChapelle is van schuchterheid geen sprake. Hij maakte een foto waar een mooie blonde vrouw met rode lingerie de voeten wast van een man. Maria trekt op de afbeelding veel meer aandacht dan deze Jezus.

Rijksmuseum Twenthe in Enschede pakt uit met de expositie Artemisia. Vrouw & Macht. Artemisia Gentileschi werd pas tijdens de tweede feministische golf herontdekt als een geweldige representant van de Italiaanse barok. In haar schilderijen zet ze vrouwen als sterke persoonlijkheden neer; zijzelf moet dat ook zijn geweest. Op haar zeventiende was ze slachtoffer van seksueel geweld. Ze weigerde zich daarbij neer te leggen en klaagde – met steun van haar vader – de dader aan. De documenten van die rechtszaak in de zeventiende eeuw bestaan nog steeds; Artemisia als vroeg icoon van de MeToobeweging.

Het Drents Museum heeft onder de titel Viva la Frida! een grote overzichtstentoonstelling over leven en werk van de Mexicaanse kunstenares Frida Kahlo (1907-1954). In Assen zijn naast bekende kunstwerken ook foto’s, kledingstukken en sieraden van haar te zien. Kahlo verwierf niet alleen bekendheid vanwege haar werk als uitgesproken kunstenares, maar ook door haar dramatische levensloop, met een lichaam dat haar in steek liet waardoor ze in haar vrij korte leven veel pijn heeft moeten verdragen.

Griselda Pollock kan niet erg enthousiast worden van de wijze waarop de Nederlandse musea aandacht besteden aan vrouwen. Jurken en beschilderde korsetten als onderdeel van een tentoonstelling van Frida Kahlo? ‘Het is tragisch dat we eerder aan Frida Kahlo’s kleding denken, dan aan het feit dat ze een briljante politiek denker en een radicaal vernieuwende kunstenaar was’, foetert ze tegen de Volkskrant.

Een andere ergernis: ‘Wat ik zorgwekkend vind is dat mensen het hebben over Frida of Artemisia. Ze zouden het nooit zomaar hebben over Pablo, Henri of Piet. Dat is zo veelzeggend! Dat we vrouwen infantiliseren door hen bij hun voornaam te noemen.’

Ik kijk naar de titels van de tentoonstellingen en weet dat ze gelijk heeft. We zijn er nog lang niet: de feministische strijd is nog niet gestreden.

Gezien bij Tentoonstelling Artemisia. Vrouw & Macht Artemisia Gentileschi (Rome 1593 - Napels 1652/53) Jaël en Sisera, 1620, Olieverf op doek 86 x 125 cm Szépmüvészeti Múzeum/ Museum of Fine Arts, Boedapest

Viva la Frida! is tot en met 27 maart te zien in het Drents Museum, Artemisia. Vrouw & Macht tot en met 23 januari in Rijksmuseum Twenthe, en Maria Magdalena tot en met 9 januari in Museum Catharijneconvent.

© 2009-2025 Uitgeverij Boom Amsterdam
ISSN 0167-9155

De artikelen uit de (online)tijdschriften van Uitgeverij Boom zijn auteursrechtelijk beschermd. U kunt er natuurlijk uit citeren (voorzien van een bronvermelding) maar voor reproductie in welke vorm dan ook moet toestemming aan de uitgever worden gevraagd:

Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch door fotokopieën, opnamen of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikelen 16h t/m 16m Auteurswet 1912 jo. Besluit van 27 november 2002, Stb 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoeding te voldoen aan de Stichting Reprorecht te Hoofddorp (postbus 3060, 2130 KB, www.reprorecht.nl) of contact op te nemen met de uitgever voor het treffen van een rechtstreekse regeling in de zin van art. 16l, vijfde lid, Auteurswet 1912. Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16, Auteurswet 1912) kan men zich wenden tot de Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten, postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.cedar.nl/pro).

No part of this book may be reproduced in any way whatsoever without the written permission of the publisher.